Η ιστορία των ινδιάνων Κομάντσι, η αυτοκρατορία τους και η εξόντωσή τους από τον αμερικανικό στρατό

 
Ήταν οι καλύτεροι ινδιάνοι ιππείς και πολεμιστές – Οι συγκρούσεις τους με άλλες φυλές και τους αποίκους – Οι μάχες με τον αμερικανικό στρατό και η τελική τους ήττα – Πόσοι Κομάντσι ζουν σήμερα στις ΗΠΑ

Ένα από τα πλέον πολυσυζητημένα θέματα, σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το πώς κυριάρχησαν οι άποικοι επί των αυτοχθόνων ιθαγενών, κυρίως σε Αμερική και Αυστραλία.

Για την ολοκληρωτική, σχεδόν, εξόντωση των ινδιάνων της Αμερικής από το επίσημο κράτος των Η.Π.Α., με μια σειρά πολεμικών επιχειρήσεων έχουν ειπωθεί πάρα πολλά, γράφτηκαν εκατοντάδες βιβλία, γυρίστηκαν κινηματογραφικές ταινίες κ.λπ.


Με τον σχεδόν ολοκληρωτικό αφανισμό των Κομάντσι (Comanche), μίας από τις σημαντικότερες φυλές ινδιάνων της Β. Αμερικής, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.


Ποιοι είναι οι Κομάντσι;Οι Κομάντσι είναι μια φυλή ιθαγενών Αμερικανών από τις νότιες πεδιάδες των σημερινών Η.Π.Α. Προέρχονται από τη φυλή των Σοσόνι. Η γλώσσα τους είναι νουμική (ο βορειότερος κλάδος της γιουτοαζτεκικής οικογένειας. Αρχικά ήταν διάλεκτος Σοσόνι, αλλά διαφοροποιήθηκε και έγινε ξεχωριστή γλώσσα.

Το όνομά τους προέρχεται από τη φυλή των Γιούτ και σημαίνει «εχθρός» ή «αυτός που πολεμά αδιάκοπα». Με το όνομα Κομάντσι αναφέρονται για πρώτη φορά το 1706 από τους Ισπανούς. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνταν «Νερμέρνα» (δηλαδή, λαός). Αρχικά ήταν κυνηγοί – συλλέκτες και ζούσαν στη Μεγάλη Λεκάνη που περιλαμβάνει το ανατολικό τμήμα της Νεβάδα, το δυτικό τμήμα της Γιούτα, καθώς και μικρότερα τμήματα του Όρεγκον, του Αϊντάχο και της Καλιφόρνιας.

Κομάντσι στο Κολοράντο
Σημαντικό ρόλο στην ιστορία των Κομάντσι έπαιξε η γνωριμία τους με τα άλογα, μέσω των αποίκων. Πρώτοι ινδιάνοι που γνώρισαν τα άλογα από τους Ισπανούς ήταν οι Απάτσι και ακολούθησαν οι Κομάντσι. Ως το 1725 αναφέρεται ότι οι Κομάντσι χρησιμοποιούσαν μεγαλόσωμα σκυλιά για να μεταφέρουν τις σκηνές τους που ήταν φτιαγμένες από δέρμα βισόνων. Πολύ σύντομα οι Κομάντσι εξελίχθηκαν σε δεινούς ιππείς. Έτσι κυριάρχησαν στις Μεγάλες Πεδιάδες και ανήκαν στα ισχυρότερα έθνη της Βόρειας Αμερικής.



ΚλείσιμοΟι Κομάντσι δεν διέθεταν μόνιμους οικισμούς, αλλά είχαν οργανωμένη κοινωνία που βασιζόταν στο κυνήγι του βίσονα, ζώου ζωτικής σημασίας για τους ίδιους. Ήταν χωρισμένοι σε μικρές ομάδες, με ηγέτες που είχαν επιλεγεί για τη σοφία και τις πολεμικές τους ικανότητες. Στα τέλη του 18ου αιώνα ήρθαν σε επαφή με τους Ευρωπαίους αποίκους (Άγγλους, Γάλλους και Ισπανούς). Συγκρούστηκαν, αλλά απέκτησαν και εμπορικές σχέσεις μαζί τους. Αντάλλασσαν δέρματα βισόνων με όπλα, πυρίτιδα και άλλα πολεμικά υλικά. Σύντομα οι Κομάντσι εκτός από δεινοί κυνηγοί έγιναν και φοβεροί πολεμιστές. Έφτασαν στο σημείο να συγκροτούν «τάγματα εφόδου» εναντίον των γειτονικών ινδιάνικων φυλών.


Οι πολεμικές τακτικές των Κομάντσι και οι επιθέσεις στο Τέξας και το ΜεξικόΟι Κομάντσι ανέπτυξαν μια τακτική σύντομων και ευέλικτων επιθέσεων, οι οποίες σε συνδυασμό με τις γρήγορες αποχωρήσεις, τους έκαναν ασυναγώνιστους. Οι επιθέσεις τους γίνονταν τη νύχτα ή την αυγή. Προκαλούσαν ζημιές και χάος και αποχωρούσαν. Κάποιες φορές η αποχώρησή τους ήταν εικονική.

Επανέρχονταν με ορμή. Επρόκειτο για αποτελεσματικό τέχνασμα. Σύντομα επιβλήθηκαν στην περιοχή, ενώ όταν απέκτησαν πυροβόλα όπλα εξοικειώθηκαν πολύ γρήγορα με αυτά και συγκρούστηκαν (19ος αι.), με τους Σιού, μια άλλη φυλή ινδιάνων, Αμερικανούς στρατιώτες και αποίκους. Η τακτική τους διέφερε ριζικά από αυτή των άλλων ινδιάνικων φυλών, αλλά και των Ευρωπαίων. Χάρη στην ταχύτητα και την ευελιξία, που δεν διέθεταν οι καλύτερα οπλισμένοι Αμερικανοί στρατιώτες κατάφερναν να επικρατήσουν. Μπορούσαν επίσης να περικυκλώσουν τους εχθρούς δημιουργώντας ασφυκτικό κλοιό γύρω τους. Έτσι απομόνωναν μικρές στρατιωτικές ομάδες ή καραβάνια, χωρίς να χρειαστεί να πολεμήσουν. Βασικό όπλο τους ήταν το τόξο. Στόχευαν με εξαιρετική ακρίβεια, χωρίς να σταματούν το άλογο ή να αλλάξουν πορεία. Υιοθετώντας την τακτική των Απάτσι, να ιππεύουν πλάγια στη ράχη μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα τόξα και αργότερα τα πυροβόλα όπλα με κάλυψη.
Η μάχη του Σαν Χασίντο, 1836


Κινούνταν αστραπιαία διασπάζοντας τις γραμμές των αντιπάλων που αναγκάζονταν να πολεμήσουν σε διάφορες κατευθύνσεις. Η άριστη γνώση των πεδιάδων και των γύρω περιοχών τους βοηθούσε να χρησιμοποιούν το έδαφος ως κρυψώνα για να κάνουν αιφνιδιαστικές επιθέσεις και για να ξεφύγουν από τις καταδιώξεις. Σταδιακά, οι Αρχές των Η.Π.Α. μελέτησαν τον τρόπο που μάχονταν οι Κομάντσι και οι άλλοι ινδιάνοι. Στρατολόγησαν ιθαγενείς ιχνηλάτες, ενώ είχαν στη διάθεσή τους ανεξάντλητες εφεδρείες και οπλισμό. Αυτά όλα, είχαν σαν αποτέλεσμα τη διάλυση της «αυτοκρατορίας» των Κομάντσι.

Όταν οι Κομάντσι εγκαταστάθηκαν στις Μεγάλες Πεδιάδες και επεκτάθηκαν προς τον νότο άρχισαν τις επιδρομές στο Τέξας, που τότε ανήκε στο Μεξικό. Αρχικά, οι επαφές τους με τους Ευρωπαίους αποίκους ήταν ειρηνικές και περιορίζονταν σε εμπορικές συναλλαγές. Όταν όμως άρχισαν να αυξάνονται οι ροές των αποίκων και η πίεση προς τους ινδιάνους να γίνεται αφόρητη, οι Κομάντσι ξεκίνησαν τις συγκρούσεις με τους αποίκους. Μεταξύ 1718-1740 έκαναν επανειλημμένα επιδρομές στο Τέξας, κινούμενοι αιφνιδιάστηκαν: εξορμούσαν σε πόλεις, φάρμες και καραβάνια λεηλατούσαν καταλύματα, πριν οι αμυνόμενοι προλάβουν ν’ αντιδράσουν.
Οικογένεια Κομάντσι
Μεταξύ 1800-1830 έκαναν επιδρομές σε πόλεις όπως το Σαν Αντόνιο και το Γκόλιαντ λεηλατώντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Τα θύματά τους δεν ήταν μόνο άποικοι, αλλά και ινδιάνοι που είχαν αποδεχθεί την κυριαρχία των λευκών. Κατά την Τεξανή επανάσταση (1835-1836), όταν το Τέξας επιδίωξε και πέτυχε την ανεξαρτησία του (μετά τη μάχη του Σαν Χασίντο το 1836), οι Κομάντσι δεν έκαναν διακρίσεις.

Πολεμούσαν και τους Τεξανούς και τους Μεξικανούς. Μάλιστα εισχωρούσαν πολλά χιλιόμετρα μέσα στο έδαφος του Μεξικού. Οι επιθέσεις τους εκεί γίνονταν συνήθως κατά την πανσέληνο («Σελήνη των Κομάντσι») και αποτελούσαν τον φόβο και τον τρόμο όσων ζούσαν στις περιοχές δράσης τους, τουλάχιστον ως το 1850.


Η «αυτοκρατορία των Κομάντσι» και οι σχέσεις τους με τους άλλους ινδιάνους και τους αποίκουςΤο σύνολο των περιοχών δράσης και επιρροής των Κομάντσι ονομαζόταν «Comancheria» (Κομαντσερία), «Γη των Απάτσι» ευρύτερα γνωστή όμως ήταν ως «Αυτοκρατορία των Απάτσι». Η Κομαντσερία βρισκόταν σε εδάφη στρατηγικής σημασίας που επέτρεπαν τον έλεγχο βασικών εμπορικών διαδρομών της Βόρειας Αμερικής.

Οι Κομάντσι κυριαρχούσαν σε περιοχές που εκτείνονταν από το Τέξας και το Νέο Μεξικό, ως το Κολοράντο, την Οκλαχόμα και το Κάνσας. Ιδιαίτερα, ο δρόμος της Σάντα Φε, που συνέδεε το Νέο Μεξικό με το Τέξας και άλλες περιοχές του Νότου, όπως και οι διαδρομές που ακολουθούσαν τα κοπάδια βισόνων στις Μεγάλες Πεδιάδες ήταν στρατηγικής σημασίας και οι Κομάντσι εξασφάλιζαν πρόσβαση σε εκτεταμένες περιοχές κυνηγιού και εμπορίου.

Συχνά επέβαλλαν «φόρους διέλευσης» ή πραγματοποιούσαν επιθέσεις σε καραβάνια και ταξιδιώτες που διέσχιζαν την Κομαντσερία χωρίς άδεια. Λεηλατούσαν τα εμπορεύματα, κατέστρεφαν φορτία και κρατούσαν αιχμαλώτους για ανταλλαγή ή εκβιασμό.
Comancheria, η περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Κομάντσι μεταξύ 1770 και 1850
Οι Κομάντσι συγκρούονταν με άλλες φυλές ινδιάνων(Κάνζα, Πόουνι, Οσέιτζ, Λίπαν Απάτσι), με τις οποίες διεκδικούσαν τους ίδιους πόρους και τα ίδια εδάφη. Όταν η επιθετικότητα των Απάτσι αυξήθηκε, οι Κομάντσι δεν δίστασαν να συμμαχήσουν με τους Ισπανούς. Φιλικές σχέσεις είχαν, κατά κανόνα, οι Κομάντσι με τους Κάιοβα-Απάτσι, τους Σεγιέν, τους Αράπαχο και τους Ουίτσιτα, μια φυλή γεωργών στη ζώνη των Νότιων Πεδιάδων.

Με τους Ναβάχο, οι σχέσεις τους αρχικά δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικές, ούτε όμως και τεταμένες. Όταν τον 19ο αιώνα όμως, οι ινδιάνοι δέχονταν αυξανόμενες πιέσεις από τους αποίκους και τον αμερικανικό στρατό, Κομάντσι και Ναβάχο συμμάχησαν εναντίον των κοινών εχθρών.


Οι μάχες με τον αμερικανικό στρατόΗ ανάπτυξη των Η.Π.Α και η επεκτατική πολιτική που ακολούθησαν οδήγησαν τους Κομάντσι σε δυσχερή θέση, λόγω της συνεχούς και αυξανόμενης πίεσης. Οι Κομάντσι λεηλατούσαν οικισμούς και καραβάνια, ενώ ο αμερικανικός στρατός επιχειρούσε να τους περιορίσει με ειδικές επιχειρήσεις. Οι συγκρούσεις ήταν συνεχείς.

Η μάχη του Πόκερ Σίτι (1838) ήταν μία από τις πρώτες συγκρούσεις Κομάντσι και ιππικού των Η.Π.Α. Οι Κομάντσι επιτέθηκαν σε μια αποστολή που κατευθυνόταν προς το Τέξας, προκάλεσαν σοβαρές απώλειες και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν.
Κομάντσι συναντούν Αμερικανούς δραγόνους το 1834
Η μάχη του Πλαμ Κρικ (1840) ήταν μία από τις γνωστότερες συγκρούσεις των Κομάντσι με τους Τεξανούς. Το 1840, οι Κομάντσι επιτέθηκαν στο Τέξας, που ήταν πλέον ανεξάρτητο (ως το 1845) και προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές. Οι Τεξανοί υπό την ηγεσία του Μπεν Μακάλοχ αντεπιτέθηκαν και τους καταδίωξαν σε ινδιάνικες περιοχές. Στη συνέχεια, οι Τεξανοί οργάνωσαν καλύτερα και αποτελεσματικότερα την άμυνά τους, δυσκολεύοντας τη δράση των Κομάντσι.

Κομβική ήταν η μάχη του Αντόμπι Γουόλς, που έγινε το 1864. Ο Συνταγματάρχης Κιτ Κάρσον, ένας θρύλος του φαρ ουέστ στάλθηκε από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. με 350 άνδρες, ανιχνευτές της φυλής Γιουτ και 2 κανόνια (ήταν η πρώτη φορά που οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τακτικό στρατό και Πυροβολικό στα εδάφη των Κομάντσι) στην περιοχή του Αντόμπι Γουόλς. Η επίθεση έγινε σε ινδιάνικο χωριό στην κοιλάδα του ποταμού Κανάντιαν. Απέναντι στον αμερικανικό στρατό βρέθηκαν 800 ινδιάνοι, κυρίως Κομάντσι και Κάιοβα Απάτσι, οι οποίοι αρχικά αιφνιδιάστηκαν, αλλά γρήγορα πέρασαν στην αντεπίθεση. Ο Κιτ Κάρσον αναγκάστηκε να υποχωρήσει, καθώς λόγω της αριθμητικής υπεροχής των ινδιάνων είχε μεγάλες απώλειες. Παρά την υποχώρηση, η μάχη του Αντόμπι Γουόλς έδειξε ότι οι ινδιάνοι ήταν ευάλωτοι και ότι ο αμερικανικός στρατός μπορούσε να διεισδύσει στα εδάφη τους. Ο Κιτ Κάρσον περηφανευόταν ότι έσπασε τον μύθο της ατιμωρησίας των ινδιάνων και αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή των πολέμων εναντίον τους.


Η μάχη του Φαραγγιού Πάλο Ντούρο (1874): η τελική σύγκρουσηΗ πλέον καθοριστική μάχη του στρατού των Η.Π.Α. με τους Κομάντσι έγινε τον Σεπτέμβριο του 1874 στο Φαράγγι Πάλο Ντούρο. Οι Κομάντσι και οι συμμαχικές τους φυλές ηττήθηκαν και ουσιαστικά αυτό ήταν και το τέλος της ανεξαρτησίας τους.
Ο Κουάναν Πάρκερ σε φωτογραφία του 1892
Ο Συνταγματάρχης Ράναλντ Μακένζι με 600 άνδρες και ινδιάνους ιχνηλάτες επιτέθηκε στους Κομάντσι και άλλες φυλές, που βρίσκονταν σ’ ένα χωριό, στο Φαράγγι του Πάλο Ντούρο, στα βόρεια του Τέξας. Οι ινδιάνοι αιφνιδιάστηκαν. Οι περισσότεροι κατάφεραν να ξεφύγουν. Όμως, οι στρατιώτες κατέστρεψαν τα καταλύματα, τις αποθήκες τροφίμων και εφοδίων και σκότωσαν ή κατάσχεσαν 1.400 άλογα, στερώντας από τους ινδιάνους το βασικό μέσο μετακίνησης και επιβίωσής τους. Ως την άνοιξη του 1875 πολλές φυλές ινδιάνων παραδόθηκαν και μετακινήθηκαν στους καταυλισμούς της Οκλαχόμα. Τον Ιούνιο του 1875, ο Κουάνα Πάρκερ, αρχηγός των Κομάντσι υπέγραψε τη συνθήκη που έδινε τέλος στον πόλεμο. Οι Κομάντσι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους για να διαβιώσουν σε καθορισμένους από το κράτος καταυλισμούς. Κάποιοι λίγοι αρνήθηκαν να υποταχθούν και συνέχισαν για λίγο καιρό ακόμα να μάχονται, μάταια όμως.


Πώς οι κυβερνήσεις των Η.Π.Α. εξόντωσαν τους Κομάντσι;Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι κυβερνήσεις των Η.Π.Α. έθεσαν ως στόχο να εξαναγκάσουν τους ιθαγενείς να ζουν πλέον σε καταυλισμούς κράτησης. Οι Κομάντσι και οι άλλες φυλές αντιστάθηκαν σθεναρά. Βασική τροφή τους ήταν το κρέας των βισόνων που αφθονούσαν στην περιοχή τους. Έτσι, οι Αμερικανοί φρόντισαν να τους εξοντώσουν. Υπάρχει αναφορά μεταφορικής εταιρείας ότι μεταξύ 1872-1874, στάλθηκαν στα ανατολικά 500.000 δέρματα βισόνων! Πρόκειται για απίστευτο έγκλημα, που έγινε επί προεδρίας του Ulysses S. Grant. Ως το 1900, μερικές εκατοντάδες μόνο βίσονες είχαν απομείνει. Η κρίσιμη δεκαετία ήταν αυτή του 1870. Το 1872, οι Κομάντσι επιτέθηκαν σε ένα μεγάλο καραβάνι, το οποίο συνόδευαν Αμερικανοί του Ιππικού. Κατάφεραν να το εξολοθρεύσουν πριν παρέμβουν οι στρατιώτες. Το 1874-1875 οι Αμερικανοί διεξήγαγαν μια σειρά επιχειρήσεων ενάντια στις φυλές των Μεγάλων Πεδιάδων. Οι Κομάντσι με αρχηγό τον Κουάνα Πάρκερ, οι Κάιοβα Απάτσι, με αρχηγό τον Λόουν Γουλφ, οι Σεγιέν και Αράπαχο αντιστάθηκαν χωρίς αποτέλεσμα.
Πολεμιστές Κομάντσι, μεταξύ 1867 και 1874
Στους καταυλισμούς όπου μεταφέρθηκαν οι ινδιάνοι τα πάντα εξαρτώνταν από την κυβερνητική βοήθεια, με τρόφιμα, ρούχα και άλλα αγαθά. Η ζωή στους καταυλισμούς ήταν δραματική. Οι ασθένειες (ευλογιά, φυματίωση, τυφοειδής πυρετός) θέριζαν. Η ιατρική φροντίδα ήταν περιορισμένη ή ανύπαρκτη, με αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό των φυλών των ινδιάνων.


«Λευκοί» ή ινδιάνοι: ποιοι ήταν τελικά οι «κακοί» της ιστορίας;Για τις συγκρούσεις «λευκών» και ινδιάνων έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Οι ινδιάνοι μάχονταν μεταξύ τους, αλλά δεν έκαναν ολοκληρωτικούς και εξοντωτικούς πολέμους, όπως οι Ευρωπαίοι. Οι ινδιάνοι πολεμούσαν μεταξύ τους κυρίως για λόγους γοήτρου και δύναμης. Δεν απέκλειαν τις άλλες φυλές, από πρόσβαση σε νερό και τροφή, καθώς υπήρχαν εδάφη για όλους. Οι «λευκοί» καταπατούσαν τις συμφωνίες που οι ίδιοι είχαν υπογράψει με τους ινδιάνους. Ινδιάνικες φυλές έχασαν τη γη τους, επειδή τα εδάφη τους δεν ήταν περιφραγμένα. Ήταν λοιπόν φιλοξενούμενοι πλέον στη δική τους γη, χωρίς να μπορούν να την καλλιεργήσουν! Σήμερα περίπου 17.000 άτομα αναγνωρίζονται ως μέλη της φυλής Κομάντσι, ενώ υπάρχουν επιπλέον και 10.000 περίπου που αυτοπροσδιορίζονται ως Κομάντσι. Οι αμερικανικές Αρχές απαγόρευσαν τη χρήση της γλώσσας τους και την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων τους, διαλύοντας την πολιτισμική τους ταυτότητα.

Τελικά φαίνεται, ότι αν υπάρχουν καλοί και «κακοί» στη διαμάχη «λευκών» και ινδιάνων, «κακοί» δεν είναι μάλλον οι αυτόχθονες ιθαγενείς…


Βασική πηγή μας, ήταν το εξαιρετικό άρθρο «ΚΟΜΑΝΤΣΙ: Η κυρίαρχη δύναμη των Μεγάλων Πεδιάδων», του Δημήτριου Μπόπη, στο περιοδικό «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», τ. 339, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2025, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ.