Τρώμε γρήγορα, οδηγούμε γρήγορα, δουλεύουμε γρήγορα, ερωτευόμαστε γρήγορα, επικοινωνούμε γρήγορα - Tα οφέλη και οι κίνδυνοι από αυτό το περιβάλλον υψηλών ταχυτήτων
Πέγκυ Μπαμπάθα
Μάριος Οικονόμου
Επιμέλεια: Φώτης Τσιμέλας
Ενα συνεχές αίσθημα βιασύνης, ένα άγχος να προλάβουμε την ημέρα, τη δουλειά, τις υποχρεώσεις, τον έρωτα, να νικήσουμε τα σημάδια του χρόνου, ακόμα και να χαλαρώσουμε. Καλώς ήρθατε στην εποχή της επιτάχυνσης.
Θέλουμε τα πάντα τώρα
Αδιάκοπες ειδοποιήσεις στο κινητό, εργαλεία που συντομεύουν το κάθε μας βήμα, την κάθε μας επαφή με τους άλλους και τον κόσμο. Τρώμε γρήγορα, οδηγούμε γρήγορα, δουλεύουμε γρήγορα, ερωτευόμαστε γρήγορα, επικοινωνούμε γρήγορα, μέχρι να έρθει η επόμενη μέρα και να τα κάνουμε πάλι όλα από την αρχή. Ο κόσμος τρέχει σε μια λειτουργία fast forward, όπου τα πάντα είναι στιγμιαία, όπου διαρκώς πάσχουμε από μια αυξανόμενη αίσθηση του επείγοντος, όπου μετατρεπόμαστε στους «μεγάλους συντομευτές», όπως μας περιέγραφε προφητικά, μόλις το 1985, ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του «Διασκέδαση μέχρι θανάτου». Πώς όμως φτάσαμε ως εδώ και τι είναι αυτό που μας ωθεί σε αυτή την αέναη κατάσταση βιασύνης;
Η τεχνολογία και οι εξελίξεις της αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της βιαστικής μας ύπαρξης. Με την άνοδο των ψηφιακών εργαλείων, του ΑΙ και των εξελιγμένων αλγορίθμων, έχουμε αποκτήσει πρωτοφανή αποτελεσματικότητα - αλλά με ποιο κόστος; Τα smartphones εξασφαλίζουν ότι είμαστε πάντα συνδεδεμένοι, τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου απαιτούν άμεσες απαντήσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τροφοδοτούν έναν ατελείωτο κύκλο ειδοποιήσεων, ενισχύοντας την ιδέα ότι πρέπει να είμαστε πάντα «σε σύνδεση».
Η κυρία Μαρία Μπακιρτζή, κλινική κοινωνιολόγος, μας εξηγεί ότι η χρήση της τεχνολογίας ενισχύει αυτή τη συνεχή βιασύνη μέσα από την ακατάπαυστη ροή πληροφοριών. «Εχουμε μάθει να θέλουμε τα πάντα τώρα - από την ενημέρωση και την ψυχαγωγία μέχρι τη σωματική ή ψυχική μας βελτίωση», μας αναφέρει. Είναι σαν να εθιζόμαστε στην ταχύτητα, η οποία εντυπώνεται πλέον στον γενετικό μας κώδικα και αποτελεί προαπαιτούμενο για την επιβίωσή μας. Κάπως έτσι η βιασύνη μας κατορθώνει να μεταμορφώσει τον ίδιο τον ιστό της κοινωνίας μας, ξεκινώντας από το οικογενειακό τραπέζι και φτάνοντας έως την προσωπική μας θεώρηση για το ποιοι είμαστε και τι κάνουμε.
Ρούχα μιας χρήσης
Η ταχύτητα, όμως, επηρεάζει όχι μόνο τον τρόπο που εργαζόμαστε και επικοινωνούμε, αλλά και αυτόν με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον γύρω μας, καθώς και τη διαδικασία της παραγωγής εν γένει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μόδα, η οποία δεν αφορά πια μόνο το στυλ, αλλά και την ταχύτητα. Η βιομηχανία της γρήγορης μόδας ή αλλιώς fast fashion είναι χτισμένη πάνω στην υπόσχεση της άμεσης ικανοποίησης: χαμηλές τιμές, εβδομαδιαίες νέες αφίξεις και viral TikTok hauls.
Αμεση αγορά, άμεση παράδοση, άμεση χρήση και απόρριψη. Μια ανάλυση της Earth.org για το 2023 έδειξε μάλιστα ότι ο μέσος καταναλωτής αγοράζει σήμερα 60% περισσότερα ρούχα απ’ ό,τι το 2000, αλλά κάθε ρούχο διατηρείται για μισό μόνο χρόνο. Ο δείκτης διαφάνειας της μόδας αποκάλυψε ότι οι περισσότερες μεγάλες μάρκες μόδας εξακολουθούν να μην έχουν διαφάνεια στις αλυσίδες εφοδιασμού τους, συμβάλλοντας στην εκμετάλλευση της εργασίας και στην περιβαλλοντική ζημία. Μάλιστα, ο αντίκτυπος της βιομηχανίας της μόδας στις παγκόσμιες ποσότητες νερού είναι ανησυχητικός.
Το Water Footprint Network εκτιμά, πιο συγκεκριμένα, ότι ένα βαμβακερό πουκάμισο απαιτεί 2.700 λίτρα νερού, αρκετή ποσότητα δηλαδή για να πιει ένας άνθρωπος για δυόμισι χρόνια. Παρά την αύξηση της ευαισθητοποίησης, η γενιά Z -που θεωρείται η πιο οικολογικά συνειδητοποιημένη γενιά- εξακολουθεί να προτιμά τη γρήγορη μόδα λόγω του χαμηλού κόστους και των τάσεων.
Εργασία σε fast forward
Ο σύγχρονος εργασιακός χώρος αποτελεί την επιτομή της κουλτούρας της ταχύτητας. Οι εργαζόμενοι αναμένεται συχνά να χειρίζονται πολλαπλά καθήκοντα, να τηρούν στενές προθεσμίες και να προσαρμόζονται γρήγορα στις εξελισσόμενες τεχνολογίες. Το ΑΙ και τα εργαλεία του, όπως το πασίγνωστο ChatGPT, μπορεί να έχει απλοποιήσει κάποια από τα καθήκοντά μας, αλλά αυτό αφήνει επιπλέον χώρο για να «φορτωθούμε» με περισσότερη δουλειά. Αυτό το περιβάλλον υψηλών ταχυτήτων, ενώ ενισχύει την παραγωγικότητα, έχει επίσης οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους και εξουθένωσης.
Σύμφωνα, μάλιστα, με μια έκθεση της Gallup για την κατάσταση του παγκόσμιου εργασιακού χώρου του 2024, το 44% των εργαζομένων παγκοσμίως ανέφερε ότι αισθάνεται άγχος κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της εργάσιμης ημέρας του. Μια ξεχωριστή μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) προσδιόρισε την επαγγελματική εξουθένωση ως ένα «επαγγελματικό φαινόμενο» που συνδέεται με το χρόνιο εργασιακό στρες που δεν έχει αντιμετωπιστεί.
Η ιδέα της παραγωγικότητας έχει μετατοπιστεί από την ποιότητα στην ποσότητα. Κυνηγάμε το μηδέν στα εισερχόμενα, τις άμεσες απαντήσεις και τον ταχύτατο κύκλο εργασιών. Η απομακρυσμένη εργασία έχει εντείνει την ταχύτητα. «Ζούμε σε μια εποχή όπου το “είμαι απασχολημένος” εκλαμβάνεται ως αξία από μόνο του», αναφέρει η Μαρία Μπακιρτζή.
Φρενίτιδα για θεραπείες-εξπρές
Οταν ο χρόνος φαντάζει πολυτέλεια, η υγεία γίνεται ζήτημα διαχείρισης και όχι φροντίδας. Ο πόνος, η αϋπνία, το άγχος, η κόπωση, μια αδιαθεσία ή μια παροδική ασθένεια θα πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, για να συνεχιστεί απρόσκοπτα η βιαστική καθημερινότητα. Κάπως έτσι αναδύθηκε η «κουλτούρα του χαπιού»: για κάθε ενόχληση η λύση κρύβεται στο φαρμακείο.
Αθώα, φαινομενικά, φάρμακα, όπως ολοένα δραστικότερα παυσίπονα και άλλα μη συνταγογραφούμενα, κρύβουν ενίοτε παγίδες. Η συνεχής χρήση αναλγητικών μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ και να οδηγήσει σε αθροιστική κεφαλαλγία. Τα αντιβιοτικά, που καταπίναμε σαν καραμέλες για κάθε ίωση, έκαναν τη χώρα πρωταθλήτρια στη μικροβιακή αντοχή. Ακόμη και τα αντιπυρετικά, συνηγορούν μελέτες από το 1970 μέχρι σήμερα, αν και μειώνουν τα συμπτώματα μιας λοίμωξης, «ρίχνουν» την άμυνα του οργανισμού.
Μα, αν ένας είναι ο βασιλιάς στην κοινωνία του σπριντ, δεν είναι άλλος από τα ψυχιατρικά φάρμακα. Πολύ συχνά, χωρίς αυστηρή ιατρική παρακολούθηση. «Οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί προκαλούν άγχος, στρες, ψυχική εξάντληση και κατάθλιψη», αναφέρει η κλινική και συμβουλευτική ψυχολόγος Ζωή Σιούτη, μιλώντας για το κυνήγι των γρήγορων λύσεων: «Προτιμώνται συχνά τα αγχολυτικά, η αντικαταθλιπτική αγωγή ή τα φάρμακα για την αύξηση της συγκέντρωσης, ώστε τα άτομα να ανταποκριθούν στους ταχείς ρυθμούς της καθημερινότητας. Πολλοί θα απευθυνθούν σε επαγγελματίες που υπόσχονται γρήγορα αποτελέσματα, όπως “νικήστε το άγχος σε λίγες συνεδρίες”, μέσα από υπηρεσίες αμφιβόλου ποιότητας».
Η ψυχολόγος προειδοποιεί: «Τα φάρμακα ανακουφίζουν άμεσα χωρίς να εξασφαλίζουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα ενώ κάποια προκαλούν εξάρτηση. Παρ’ όλα αυτά, αντί της ψυχοθεραπείας ως αποτελεσματικότερης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ψυχικής υγείας, επιλέγεται η γρήγορη λύση, να τεθεί το πρόβλημα κάτω από το χαλί».
Η «αγχωμένη» οικογένεια
Η υπεραπασχόληση, όμως, δεν είναι πάντα προσωπική επιλογή, αλλά συχνά επιβάλλεται από το ίδιο το κοινωνικό μας περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γονείς που γεμίζουν ασφυκτικά το πρόγραμμα των παιδιών τους με δραστηριότητες. Η οικογένεια σήμερα έχει στον πυρήνα της το αίσθημα του επείγοντος. Τα μέλη της τρέχουν από δουλειά σε δουλειά και ασχολία, τα παιδιά κάνουν δύο με τρεις ξένες γλώσσες, ενώ μέχρι την ηλικία των 10 ετών χειρίζονται καλύτερα από εμάς κάθε τεχνολογικό εργαλείο. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν προσαρμοστεί επίσης πάνω στον γρήγορο τρόπο ζωής μας, με τα παιδιά να λαμβάνουν συμπυκνωμένες δόσεις παιδείας σε πολύ μικρή ηλικία, καθώς έτσι θεωρούμε ότι θα προετοιμαστούν για το μέλλον που «τρέχει».
«Εκείνοι πιστεύουν ότι έτσι θα τα προετοιμάσουν για ένα λαμπρό μέλλον, όμως χωρίς χρόνο για σκέψη και προσωπική εξερεύνηση δεν μπορεί κανείς να διαμορφώσει τα δικά του φίλτρα για τον κόσμο. Η συνεχής δραστηριότητα δεν είναι απαραίτητα εξέλιξη· πολλές φορές είναι απλώς περισπασμός», μας αναφέρει η κλινική κοινωνιολόγος Μαρία Μπακιρτζή.
Απολαύσεις άμεσης ικανοποίησης
Αν αφήσεις ένα πεντάχρονο στο YouTube, θα δεις πώς προχωρά βιαστικά την μπάρα του βίντεο για να φτάσει στο τέλος και να περάσει στο επόμενο. Οι ενήλικες ανησυχούν· το εύρος προσοχής στα παιδιά όλο και στενεύει. Ακολουθεί έκλαμψη αυτοκριτικής: μα αυτό δεν κάνουμε κι εμείς; Μάθαμε απλώς να το βαφτίζουμε binge-watching ή sampling, και το ντύσαμε με δικαιολογίες: «Θα δω λίγο να πάρω μια ιδέα».
Σε μια κοινωνία που τρέχει με χίλια, καταναλώνουμε ψυχαγωγία όπως τα πεντάχρονα· με ίδιο ρυθμό, με ίδιο ζητούμενο: μια ακόμα έκρηξη ντοπαμίνης, όσο πιο γρήγορα γίνεται. Και η ψυχαγωγία προσαρμόζεται συρρικνώνοντας διαρκώς τη φόρμα. «Ναι, ζούμε στο 2022!» απάντησε κάποτε η Βρετανίδα μουσικός Charli XCX σε σχόλια για τη μικρή διάρκεια των τραγουδιών της, εκφράζοντας -μάλλον- μια ολόκληρη βιομηχανία στην εποχή των υψηλών ταχυτήτων.
Η παραγωγή ψυχαγωγικών προϊόντων ακολουθεί τις προδιαγραφές περιεχομένου για πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok και το Instagram. Τραγούδια τριών λεπτών, ταινίες όσο το δυνατόν μικρότερες, βιβλία και άρθρα με ολοένα λιγότερες λέξεις.
«Η σύγχρονη διασκέδαση έχει τη μορφή fast food: είναι γρήγορη και έντονη. Λόγω των ρυθμών της καθημερινότητας προτιμάται άμεση ικανοποίηση και ταχύτατη διέγερση. Αυτού του είδους η διασκέδαση προκαλεί την άμεση έκκριση ντοπαμίνης, του νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Ετσι, προκαλείται άμεση βελτίωση της διάθεσης, επιφανειακή ωστόσο, καθώς δεν υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή. Επιπλέον, μακροχρόνια αναζήτηση τέτοιων ερεθισμάτων μπορεί να οδηγήσει σε ανοχή από μέρους του οργανισμού και στην ανάγκη να καταφύγουμε σε δυνατότερες συγκινήσεις, με τη συμμετοχή σε δυνητικά επικίνδυνες δραστηριότητες», εξηγεί η Ζωή Σιούτη, κλινική και συμβουλευτική ψυχολόγος.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, το «Οσα παίρνει ο άνεμος» της Μάργκαρετ Μίτσελ μάγευε το κοινό, που χανόταν στις κάτι παραπάνω από 1.000 σελίδες του βιβλίου, στις σχεδόν τέσσερις ώρες που διαρκούσε η μεταφορά του στο κινηματογραφικό πανί από τον Βίκτορ Φλέμινγκ. Αυτό όχι ως σύγκριση, αλλά κυρίως υπενθύμιση της ραγδαίας αλλαγής στο πώς αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο, την υπομονή, την απόλαυση.
Το όνειρο του γρήγορου πλουτισμού
Δουλεύουμε για να ζήσουμε ή ζούμε για να δουλεύουμε; Στην εποχή των έντονων ρυθμών ο άνθρωπος παράγει, καταναλώνει, επενδύει, «καίγεται» και αναζητά το εύκολο κέρδος για τη διαφυγή σε μια καλύτερη ζωή. «Στην επονομαζόμενη “κοινωνία της ταχύτητας”, ο χρόνος δεν αποτελεί απλώς μέσο, αλλά μετατρέπεται σε ανταλλακτικό εργαλείο, κάτι σαν ένα είδος νέου νομίσματος», εξηγεί ο δρ Θεοφάνης Ζαχαράτος, οικονομολόγος και μεταδιδακτορικός ερευνητής ΕΑΠ & ΕΚ «ΑΘΗΝΑ».
Παρατηρεί ότι η οικονομία τού σήμερα ευνοεί τα πρότυπα άμεσης απόδοσης και γρήγορου κέρδους. «Κρυπτονομίσματα, όπως το Bitcoin, έχουν γνωρίσει εκρηκτική ανάπτυξη. Τον Απρίλιο του 2025, η συνολική κεφαλαιοποίηση της αγοράς κρυπτονομισμάτων ανέρχεται σε περίπου 2,51 τρισ. δολάρια, με το Bitcoin να κατέχει το 60,42%. Οι αναλυτές προβλέπουν ότι η κεφαλαιοποίηση θα μπορούσε να φτάσει τα 8 τρισ. έως το τέλος του έτους!».
Επειτα ήρθε το OnlyFans. Οι υποστηρικτές του μίλησαν για εκδημοκρατισμό της οικονομίας, μια ευκαιρία για άμεσο κέρδος από το περιεχόμενο, χωρίς τους συμβατικούς μεσάζοντες, με έλεγχο από τους δημιουργούς του εισοδήματος και της ψηφιακής τους παρουσίας. «Πλατφόρμες όπως το OnlyFans έχουν αναδιαμορφώσει την οικονομία των δημιουργών περιεχομένου.
Το 2024, η πλατφόρμα κατέγραψε συναλλαγές ύψους 10 δισ. δολαρίων, με 305 εκατομμύρια εγγεγραμμένους χρήστες και 4,12 εκατομμύρια δημιουργούς. Αυτή η άμεση οικονομική αλληλεπίδραση αντικατοπτρίζει μια σαφή μετατόπιση από τις παραδοσιακές μορφές οικονομικής συμμετοχής προς πιο εφήμερες και ριψοκίνδυνες πρακτικές», σημειώνει ο δρ Ζαχαράτος.
Αλλά και οι καταναλωτές ζητούν άμεση ικανοποίηση. Σύμφωνα με τον ίδιο, «το “γρήγορο” σταδιακά υποκαθιστά το “ποιοτικό”. Ερευνες δείχνουν ότι το 77% αγοράζει παρορμητικά. Επιπλέον, το 41% των παγκόσμιων αγοραστών αναμένει την παράδοση των ηλεκτρονικών παραγγελιών τους εντός 24 ωρών. Οι τάσεις υπογραμμίζουν την αυξανόμενη προτίμηση για ταχύτητα και ευκολία στις συναλλαγές».
Fast food σχέσεις
Οι σχέσεις δέχονται το μεγαλύτερο πλήγμα σήμερα, καθώς επιταχύνονται και αυτές. Εφαρμογές όπως το Tinder, το Bumble και το Hinge έχουν κάνει τα ραντεβού πιο προσιτά, αλλά έχουν επίσης αλλάξει την ψυχολογία μας.
Μελέτη του Πανεπιστημίου της Βιέννης το 2024 σχετικά με τη χρήση εφαρμογών γνωριμιών διαπίστωσε ότι ο μηχανισμός του swiping πυροδοτεί αιχμές ντοπαμίνης, παρόμοιες με τον τζόγο, οδηγώντας σε εθιστικές συμπεριφορές και «υπερφόρτωση επιλογών».
Οι άνθρωποι λοιπόν ερωτεύονται ταχύτερα, αλλά χωρίζουν εξίσου γρήγορα. Σε έρευνα του Pew Research Center, το 67% των διαδικτυακών ερωτηθέντων ανέφερε ότι αισθάνεται συναισθηματικά εξαντλημένο, με πολλούς να αναφέρουν ως λόγους τον «γρήγορο ρυθμό» και την «έλλειψη αυθεντικότητας». Οι σχέσεις συχνά κρίνονται από τα πρώτα μηνύματα, οι απαντήσεις μετρώνται σε δευτερόλεπτα και το ghosting είναι η νέα κανονικότητα.
Η κοινωνιολόγος Εύα Ιλούζ, στο βιβλίο της «Why Love Hurts», υποστηρίζει ότι αυτή η εμπορευματοποίηση των ρομαντικών σχέσεων στην ψηφιακή εποχή οδηγεί σε περισσότερο άγχος και ανασφάλεια.
Ψάχνουμε διαρκώς για το επόμενο καλύτερο πράγμα, αγνοώντας τις πιθανές βαθιές συνδέσεις, υπέρ της άμεσης ικανοποίησης.
Οι δίαιτες που κάνουν θαύματα
«Φάε γρήγορα, δεν έχεις χρόνο» - «Πρόσεξε τι τρως, φτιάξε γρήγορα το σώμα σου». Στην εποχή της ταχύτητας, οι απαιτήσεις για τον τρόπο ζωής μοιάζουν με τα πεύκα του μυθικού ληστή Σίνη: τραβούν τον άνθρωπο προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις.
Την ίδια ώρα, οι ενήλικες απολαμβάνουν τον καφέ τους γρήγορα και το σάντουιτς βιαστικά στον δρόμο. «Ζούμε σε περιβάλλον ξεκάθαρα παχυσαρκιογόνο, με πληθώρα επιλογών από τρόφιμα πλούσια σε θερμίδες, αλλά όχι απαραίτητα πυκνά σε θρεπτικά στοιχεία», εξηγεί η Παρή Ζαρμακούπη, ΜSc, κλινική διαιτολόγος - διατροφολόγος, για τις εύκολες λύσεις που δίνουν το fast food, τα σνακ και τα έτοιμα γεύματα.
Τρώμε ό,τι μας γεμίζει για να βγει η μέρα, όχι απαραιτήτως ό,τι θρέφει - και τις περισσότερες φορές γίνεται στο πόδι, απαντώντας σε email της δουλειάς, στο αυτοκίνητο, στον λιγοστό χρόνο πριν τον ύπνο. Το να καθίσεις ήρεμα, να μαγειρέψεις και να φας χωρίς περισπασμούς,μοιάζει σαν η πιο επαναστατική κίνηση. Το να χωρέσεις στην καθημερινότητα το γυμναστήριο είναι μικρός άθλος.
Οταν τα πράγματα γίνουν σκούρα, θα αναζητήσουμε το θαύμα σε εξαντλητικές δίαιτες 14 ημερών και άλλα επικίνδυνα διατροφικά tips. «Σώμα και ο εγκέφαλος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Εάν δεν δώσουμε χρόνο στον εαυτό μας ώστε να υιοθετήσει νέες διατροφικές συνήθειες, καμία δίαιτα δεν θα μπορέσει να δώσει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα», προειδοποιεί η κυρία Ζαρμακούπη.
Για τους πιο τολμηρούς, υπάρχουν τα «σίγμα» που βελτιώνουν μαγικά τη φυσική κατάσταση: τα στεροειδή αναβολικά για γρήγορη αύξηση μυϊκής μάζας, τα συμπληρώματα αντί ισορροπημένης διατροφής, η σεμαγλουτίδη για αδυνάτισμα-εξπρές. Η φρενίτιδα για φάρμακα όπως το Ozempic έγινε ορόσημο ενός κόσμου που διψά για μεταμόρφωση δίχως κόπο, σε σημείο να ρισκάρει τη ζωή του αγοράζοντας φθηνά πλαστές παρτίδες του σκευάσματος.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Shutterstock
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου